بررسی روش های مختلف نگارش تالشی (4)

بررسی روش های مختلف نگارش تالشی

گفتار چهارم

نگاهی به الفبای تالشی مؤسسه تالش شناسی

آدرس اینترنتی مؤسسه تالش شناسی  taleshshenasi.ir

نگارنده: رضا نعمتی کرفکوهی

با تعریف واکه مختص تالشی ( سکون کنشی تالشی) که در الفبای مؤسسه ی محترم تالش شاسی با عنوان   اِ ــِـ  ə   کوتاه  تعریف شده است، میتوان تعداد هشت واکه از واکه های الفبای تالشی موسسه ی محترم را برای نگارش زبان تالشی برگزید که در فهرست زیر در دو گروه واکه های کوتاه و واکه های بلند ارائه می گردد.

پیش از این نیز درگفتارهای قبل اشاره شده بود که ،تعداد و اشکال حروف صامت برای الفبای تالشی، بدون کم و کاست همان سی و دو حرف الفبای فارسی خواهد بود و در این گفتار نیز ،همزه ( ء ) و سایر علائمی که درفارسی نگاری از آنان استفاده میگردد از قبیل ، تشدید ( ــّـ )  -  "واو معدوله ( وا)  - " تنوین  ( اً ) و های بیان ( ـه -ه )  و چند علامت دیگر که  از لازمه های نگارش متون تالشی می باشند مورد تأکید قرار میگیرد.

واکه های کوتاه:

1 -  اَ   ــَـ  =  a - این واکه فتحه یا زبر نام دارد از پرکاربرد ترین واکه در زبان تالشی است و تقریبا جای واکه کسره را پر نموده است

2 -  اِ   ـِـ  =   e -  این واکه کسره یا زیر نام دارد. این صوت معمولا در ابتدای کلمات تالشی به ندرت شنیده میشود و جایش را به اِ کشیده " ای " داده است.در کلماتی چون ، نِه ( نَه ) خلِه و چند کلمه اسم مصدری دیگر نیز دارای صوت است.

3 -  اُ   ــُـ  =  o - این واکه ضمه یا پیش نام دارد در کلمات تالشی به هیچ وجه دارای صوت نمی باشد. جایش را به "او" کشیده داده است اما در کلمات دخیل، کاربردش صرفا نگارشی می باشد و تلفظ ندارد.

4 -   « ٨ »    ə - سکون کنشی تالشی (واکه ای مابین فتحه و کسره)  واکه شوا  (ə) برای فونت بین المللی این واکه توسط مؤسسه محترم تالش شناسی به درستی درنظر گرفته شده است.

واکه های بلند :

5 -  آ  -  ا    ء       ă  -   در کلماتی چون، آش - آهین-آرزو -خلا (لباس) واز ( پرش) نِوا (نمی گوید)

6-  ای -  ایـ   ی  i - در کلماتی چون، ایشته (پاشدن)- ایسپی (سفید) - شیره (رفتی)- زیر (دیروز)

7 -  او  - و         u  - در کلماتی چون،اوشان (امشب) - اوری (امروز) - کَئو (کبود- آبی) سو (بوته ی گلپر)

8 -  اوی -   ۊ     Ü -این واکه دومین واکه ی مختص زبان تالشی است در کلماتی مانند کلمه تالشی دۊ (دود) -دۊم (دُم) تۊل (ناصاف-غیرشفاف)،معمولا به آب گل آلود گفته میشود.

لازم به ذکر است که این واکه ( ۊ ) دارای آوای سراسری در منطقه تالش نمی باشد. هستند مردمانی درسایر مناطق که این واکه را با صدای اوی کشیده بیان میدارند.

الف ب پ ت ث ج چ ح خ د ذ ر ز ژ س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ک گ ل م ن و ه ی

نتیجه و  جمع بندی نهایی در مورد حروف صامت و اصوات تالشی اینکه تعداد حروف صامت همان سی ودو حرف فارسی + همزه و تعداد واکه ها هشت صوت که ازاین هشت واکه تعداد شش واکه از الفبای فارسی و تعداد دو واکه مخصوص زبان تالشی می باشد. بنابراین واکه های تالشی برای تالشی نویسی جمعا هشت واکه خواهند بود که در شرح فوق آمده است.

ادامه تحلیلها در گفتار پنجم

بررسی روش های مختلف نگارش تالشی (2)

بررسی روش های مختلف نگارش تالشی

گفتار دوم:

نگارنده: رضا نعمتی کرفکوهی

در گفتار پیشین گفته شد که مهمترین عامل بازدارنگی هر زبانی از خطر اضمحلال، نوشتن و مکتوب نمودن آن زبان خواهد بود. که در این چند دهه تالش پژوهان و اصحاب فرهنگ و ادب تالشی کوششهای فراوانی را جهت نگارش بر اساس حروف فارسی - عربی  بعمل آورده و طرحهای قابل توجهی برای تالشی نویسی ارائه داده اند تا آیینی یکدست و فراگیر برای نگارش زبان تالشی تدوین گردد. اینکه این طرحها و این دستور و روشهای متفاوت تا چه اندازه توانسته مورد اقبال عمومی تالشی نویسان قرار گیرد سؤالیست که پاسخ آن را  می توان با مراجعه به متونی که به زبان تالشی تاکنون نگاشته شده جستجو نمود.

یکی از شخصیتهای فرهنگی منطقه تالش که حق بزرگی برگردن همه اهالی فرهنگ و ادب تالش ونیز عامه مردم فرهنگ دوست تالش دارد مرحوم زنده یاد فرامرز مسرور ماسالی است.

زنده یاد مسرور ماسالی گرچه کوتاهی عمرش اجازه نداد تا اهالی فرهنگ و ادب تالش بیش از آنچه که او فرصت داشت از وجود فرهنگی و اندیشه اجتماعی اش بهره مند گردند ولی با این وجود،ثمرات گرانقدری از ایشان برای نسلهای بعدی فرهنگ دوست تالش  به ارمغان مانده است.

او سر انجام در مبارزه با بیماری مهلک سرطان جان به جان آفرین تسلیم کرد. در این مقال وظیفه خود دانستم تا از این شخصیت وارسته و بی آلایش فرهنگی منطقه تالش یادی نمایم و به سهم خود ازخدمات گرانبهای ایشان به فرهنگ و ادب تالش تقدیر و تشکر نمایم .

یکی از ثمرات فرهنگی گرانسنگ  این شاعر فرهیخته  منظومه تالشی " خندیلَ پشت " است که در اوایل دهه پنجاه از ایشان به یادگار مانده است.

با نگاهی به ابیاتی چند در این منظومه با نحوه و چگونگی تالشی نویسی این فرزانه  آشنا میشویم و ابعاد گوناگون آن را به بررسی می نشینیم.

خندیله پشت، اورو چمˇ دیل پـــورَه           یادˇ اشتˇ چـمˇ دیلی را نـــورَه

هیچ نــِـزونوم قیلـَه ناهار یا ســورَه          همی زونوم غـم مˇ نَه هم آخـــورَه

نکته اول: در این دو بیت  از مثنوی خندیلَ پشت،  مرحوم فرامرز مسرور ماسالی ، در کلمه های " پورَه " و "نورَه " و " سورَه " و "آخورَه" که نقش  فعل را در پایان هر مصرع برعهده دارند ، جایگاه " های بیان " یا "های غیرملفوظ" ( های آخر)  را به درستی نشان می دهد. های آخر در این چهار کلمه آخر مصرع ها به مفهوم  " است " یا "می باشد" است که ایشان با کمک آن، جمله های شعری ( مصراع) را به فعلیت رسانده است.

نظریه ای که میگوید ما در تالشی " های بیان " را فقط در کلماتی داریم که به کسره ختم میگردند را نمی توان پذیرفت به جهت اینکه در بسیاری از کلمات تالشی ، کسره جایش  به فتحه داده  است. این امر در زبانهای فارسی افغان و تاجیک به وضوح پیداست. 

در فارسی ایرانی کسره کاربرد دارد ولی برای مثال در آن دوکشور فتحه. بعضی از دوستان تالش پژوه  جایگاه کسره را فقط در کلماتی لازم میدانند که به هنگام گویش و تلفط آخرین حرف کلمه ، چانه به طرف پایین کشیده شود. کلماتی از قبیل " چارِه " مالِه" خالِه"ماشِه"...  واین روزها کلمه ی جا افتاده " یارانِه " که قبلاً سوبسید گفته میشد.

ولی همین کلمه یارانِه که وارد تالشی میشود " یارانَه" تلفظ میگردد یعنی کسره اش تبدیل به فتحه میگردد. بنابراین "های بیان" یا های غیر ملفوظ دلیلی ندارد از کلمه ای که به فتحه ختم میگردد حذف گردد و ما یارانَه را "یاران" بنویسیم و یک علامت فتحه بگذاریم بالای نون وبعد بگوییم تالشی را اینگونه بایستی نوشت وکسی که غیر از این بنویسد فاقد علم آوا شناسی می باشد.

(در باب کلماتی که اساساً فاقد " های بیان " می باشند و نویسندگان به اشتباه در جمله ها برای وصل به کلمه ی بعدی به جای فتحه و یا کسره از "های بیان"  استفاده میکنند در پست های بعدی توضیح مفصل داده خواهد شد).

توضیح دیگر اینکه در همه موارد حتی در زبان فارسی ایرانی هم همیشه "های بیان " لزوماً  مربوط به کلمه ای نمی باشد که به "کسره" ختم میگردد، ما در کلمه " نَه " ی فارسی هم " های بیان" را در انتهای کلمه داریم.

نکته دوم: درآثار شعری مرحوم مسرور در سبک تالشی نویسی ایشان ما حساسیتی نسبت به آن نه بند واژه مختص عربی( ث-ح-ع-ق-ص-ض- ذ- ط-ظ) نمی بینیم. کلیه این بندواژه ها در نگارش تالشی ایشان مخصوصاً در همین منظومه تالشی به کرّات به چشم میخورد.

این نشان دهنده این تفکر است که مرحوم مسرور مشکل زبان تالشی را ورود و وجود کلمات دخیل در این زبان که غالباً عربی هستند نمی دانسته بلکه معتقد بوده اینگونه کلمات را بایستی به همان شکل صحیحش در نگارش تالشی نوشت. در ابیات زیر از سروده های ایشان به مصراع هایی که اینگونه حروف را باخود دارند اشاره میگردد.

سرداری کـَه، ملا خونه م ویر اومه            ملا صفـــر، ملا خـونه، ای کومه

لس گینـــــیمه، ژندˇمه و خوندˇمه            بیست و دˇروز قرآنی تکمیل بیمه

دراین ابیات در مصرع چهارم باوجودی که استاد مسرور طبق تلفظ تالشی بایستی قُرآن را قورآن بنویسد ولی به شکل صحیحش نوشته است.

فـــرقی نکــری مˇ را دنیا کا شی

اگــر چˇاســـکل چـمˇچمی آشی!

رنگ و ریا کـوهـَه سَـرون کــَسادَه          محبــّت آ درِه خـَیـْـلـــــــی زیــاده

تالشونـَه هــَـر کˇ بومـونـو شادَه         قـَیـْـد و بـَنـْـد و انـتـَه چـی کــو آزاده

دراین ابیات نیز از حرف (ح) عربی در کلمه محبّت که با تشدید نیز همراه است و نیز از حرف قاف عربی بهره برده است.

دیلم کـرا دَهــَنـی کــــو بـَــروزˇ         غـرصـَه گــَزنـَه شی چـمˇ دیلـی گـَزˇ

هـَــر روز غــرصـَه داری شاقـَه آوزˇ         خاصـیـّـتـش امـــــه آدمـــی پــــــزˇ

با هــَمـــَه غــم امـیــــدˇم فـــــــــراوونـَه

خدا کـَـــریمـَه ناامـیـــــد شـَیـْـطــــــــونـَه

فــرامــرزی غــرصــَه زیاده زیاد            ای لـَحـظه ای زندگی کـو نـِبـَه شـاد

زندگی دَسی کــو دارˇ هـَزار داد            تمـیـزَه مـَـرگـی چـِه دیـلی کـرˇ شاد

چـِه آرزو پـوچـــــه دنیــا کـــــو امـــا

قـَـوی ضعـیفی ســَری مـَکــو کـمــا

در ابیات فوق کاربرد حروف مختص به الفبای عربی ( ق ص ض ح ط ) کاملاً مشهود است.
سرانجام مرگ تمیزی که او آرزویش میکرد مانع از آن شد تا ایشان بیشتر بتواند در دنیای مجازی فعال باشد تا با تجمیع نظرات تمامی صاحب نظران فعال در دنیای مجازی، الفبای تالشی به شکل فراگیرش تدوین گردد.
روانش شاد و یادش گرامی باد.

ادامه مطلب در گفتار سوم.