بررسی روش های مختلف نگارش تالشی (3)

بررسی روش های مختلف نگارش تالشی

گفتار سوم

نویسنده: رضا نعمتی کرفکوهی

همانگونه که در پایان گفتار پیش به آن اشاره شد در این قسمت به نظرات و پیشنهادات یکی دیگر از فرهنگ دوستان عرصه زبان و ادبیات تالش ( تالشی جنوبی) که دستی هم در سرودن اشعار تالشی به سبک " تالشی جنوبی" دارد جوان ماسالی دیگریست با نام "بهنام" با عنوان نام وبلاگی " نمنه پشت" که او نیز چند سالیست در دنیای مجازی به تالشی نویسی پرداخته است.

بهنام در زمستان سال 92 مقاله ای را تحت عنوان "آیین نگارش تالشی" که در نقد نظرات حبیبی بود در تارنمای خود انتشار داد.

انتشار آن مقاله در آن سال در دنیای مجازی تالشی نویسان گرچه حساسیتهایی را از سوی چند نفر از اهالی شعر و ادب تالشی به دنبال داشت، ولی بنده در آن سال حمایت بی چون و چرای خودم را از این جوان ماسالی اعلام داشتم و از نظرات و پیشنهادات ایشان که ابداع و ابتکار نوینی بود در عرصه فرهنگ تالشی نویسی از سوی یک جوان جویای نام حمایت نمودم.

چرا که همواره معتقدم  عرصه فرهنگ و ادب تالشی را نبایستی در انحصار افرادی خاص محصور نمود و جلوی سایر نظرات و پیشنهادها را گرفت و دهانها را بست و قلمها را شکست.

هر دوستدار فرهنگ تالشی که احساس میکند میتواند در این عرصه حرفی برای گفتن داشته باشد بایستی بیاید و نظرو پیشنهادش را بدهد که بهنام هم به جزء پیشنهاد، ادعای دیگری را در آن مقاله از نظر اینکه حتماً همینگونه که من میگویم بایستی تالشی را نوشت در سر نداشت.

در این پست نظر براین است تا نگاهی به پیشنهادات این جوان ماسالی برای نگارش زبان تالشی داشته باشیم.

بهنام درآن مقاله بدون آنکه اشاره ای به حروف اصلی (صامت ) الفبای تالشی مد نظرش داشته باشد به سمت واکه ها (اصوات) زبان تالشی رفته و هر صوتی را به اشکال گوناگون در داخل کلمات تالشی مطرح میکند.

پردازش به اصوات (واکه ها) بدون معرفی حروف  اصلی برای نگارش زبان تالشی  توسط بهنام ماسالی به نظر اینگونه تداعی می کند که ایشان هم تمام 32 حرف فارسی را برای نگارش یک متن تالشی لازم دانسته باشد.

او بدون اشاره به حرفهای صامت (نه گانه) مختص به ادبیات عرب گویا هیچ حساسیتی در نگارش به آن حروف  بروز نداده است.

حرفهایی از قبیل "ث ح ق ذ ص ض ع ط ظ " که در نگارش واژه های "دخیل در زبان تالشی" بایستی بکار بروند و ما نمی توانیم کلمات عربی را که اینگونه حروف را در خود بایستی داشته باشند تغییر حروف بدهیم و با حروف دلخواه خود آن کلمات را بنویسیم.

بهنام چگونگی آیین نگارش تالشی مد نظرش را با اصوات شروع و نحوه کاربرد آنان را به شرح زیر بیان میدارد.

1: صدای –َ -ِ   ُ-  -  ْ در تالشی:

بهنام در باب کاربرد علامتهای  فتحه (ــَــ) و کسره (ــِــ) در کلمات تالشی نظرش براین است که شکلهای فتحه و کسره بایستی در ابتداء و میانه و آخر کلمه ها با هم یک شکل نباشند.

او دلیل خاص خودش را بیان میکند و در باره نشان فتحه در ابتدای کلمه، این  شکل ( أ ) و درباره نشان کسره این ( إ ) شکل  را پیشنهاد داده است .

او توضیح بیشتری در باره سایر کلمات تالشی که با حرف الف شروع نمیشوند نداده است که اشکال فتحه و کسره بایستی در پیرامونشان چگونه باشد.

ولی آنچه مشخص است منظور بهنام فقط شامل آندسته از کلمات تالشی است که ابتدایشان با الف شروع میشوند.

یعنی امثال همان کلمه هایی که مثالش را در باب فتحه ( أنَشور-أیگله- أتِه یا أتَه و سایر کلمات مشابه)ودر باب کسره ( إولیمه یا مثال دیگری از خودم  « إستَه » یعنی هست) زده است.

بهنام اشکال کار اینکه ما اگر بیاییم آن کلمات را  به شکل ( اَنَشور-اَیلَه یا اَیگلَه- ودرباب «کسره»  اِولیمه - اِستَه و امثالهم) بنویسیم، توضیحی نداده است؟.

اما نظر او در باره کاربرد شکل فتحه و کسره در وسط کلمات تالشی،استفاده از شکل معمولی آنان ( ــَــ  ـــِـ ) است.

و اما نظر ایشان را میخوانیم در باب فتحه ی ( ـَـه) آخر کلمه ی تالشی که قابل تأمل است.

فتحه ــَــ در انتهای واژه:

بهنام مینویسد: برای این حالت بایستی فونت مشخصی بکار برد زیرا استفاده از حرف "ه" مناسب نیست،چون برای حالت مکسور بودن حرف بکار می رود.مثل (واته=گفتن واستفاده از "ع" هم درست نیست چون واژه هیچ صدای "ع" در پی ندارد.اما مشکل اینجاست که ابدای یک فونت خاص بکارگیریش را سخت کرده ومخاطب نیز به راحتی با آن ارتباط برقرار نمی کند.لذا باید از علایم موجود کمک جست که پیشنهاد من استفاده از "ه" مفتوح است. اما برای راحتی کار هم میتوان از "ۀ" استفاده کرد.

او کلمه ی  تالشی " کَنَه " ( کهنه ) را مثال می زند و علامت  معمولی فتحه ( ــَــ ) را درست بر بالای (های بیان) یا (های غیر ملفوظ) که دیگر از نظر ایشان ملفوظ گشته قرار میدهد ( کَنهَ - کَنۀ).

ایشان با این کار میخواهد تفاوت شکلهای کسره آخر و فتحه آخر کلمه را مشخص کند تا خواننده سرانجام کلمه را به رسم فارسی خوانی به کسره ختم نکند. یعنی کلمه ی تالشی (کَنهَ = کهنه)  را به (کَنِه = نوعی حشره ) به زبان فارسی به کسره منتهی نکند.

وباز بهنام در این باب هم توضیحی نمی دهد که آیا اگر علامت فتحه ( ــَــ) درست برروی نون کلمه ی (کَنَه) قرار میگرفت و های چسبان آخر، غیر ملفوظ باقی می ماند چه اتفاقی رخ میداد؟

زیرا اگر ما بر روی (های غیر ملفوظ) حرکت یا نشانی بگذاریم  (ها) از غیر ملفوظی اش بیرون آمده و تلفظ خواهد گردید. آیا ما در انتهای واژه کَنَه تلفظی داریم؟

اما بهنام در باب کسره انتهایی کلمه هیچ سختگیری نکرده و عین "های غیر ملفوظ" در نوشتار فارسی را پیشنهاد داده که  عیناً در کلمات فارسی نوشته میشود.

و دلیلش را حرکت فک به سمت پایین در هنگام ادای کلمه دانسته است و کلمه ی تالشی (شاته = توانستن) و ( واته = گفتن) را مثال آورده است که دیگر نیازی به اعراب گذاری هم ندارند.

ادامه نظرات بهنام "نمنه پشت" در چگونه نویسی واژگان تالشی و نحوه کاربرد سایر اصوات

ْ (سکون) درابتدای واژه:

برای این حالت فونت "ء" پیشنهادمی شود:

مثال: ئمی(اینرا)،ئشتع(مال تو)و..

با پذیرفتن قوانین فوق نوشته هایی به صورت : عمی،عشته،  و...اشتباه شناخته میشود.

ْ  (سکون)دروسط واژه:

برای این حالت فونت " ْ" پیشنهادمی شود:

مثال: نِبْرْده(نبریدن)،چادْر(چادر)، رْبار(رودخانه)، چْرکین(کثیف)،چْنْدی (چقدر)و..

مثلا در واژه نبرده اگر ب ساکن باشد= نِبْرْده(نبُریدن)، اما اگر ب مفتوح باشد= نِبَرْده(نبردن)معنی میدهد پس باید سعی کنیم علامت سکون را در نوشته های مهم خود بکار ببریم.

ْ (سکون)درانتهای واژه:

یکی از اصوات مهم  تالشی همین سکون انتهای واژگان است ، همین شده که استاد حبیبی هم آنرا "ع" تالشی نامیدند و پربیراه نگفته اند  ما دو نوع  سکون در انتها داریم که یکی معمولی و رایج در فارسی هست و یکی مختص تالشی  که با یک مثال جالب آن را توضیح خواهم داد

کلمه دار در تالشی دو معنی میدهد دار:1-درخت 2-داشتن (دارد)

توجه کنید که اگر حرف "ر" را باسکون معمولی بخوانیم معنای آن درخت می شود (دارْ)=تلفظ بصورت یک بخشی/دار/

اما اگر  بعد از"ر"  حرف "ع" تالشی را قرار دهیم معنای آن "دارد" می شود (دارع:دارد)= تلفظ بصورت دو بخشی : /دا/رع/

خیلی فکر شد تا این سکون انتهایی واژگان را چطور نشان دهیم اما بهترین راهکار همان است که آقای حبیبی  آن را ،" ع" تالشی نامیده اند بنابراین در این موارد اضافه کردن حرف "ع" پیشنهاد می شود اما دقت کنید که  حرف قبل "ع" همیشه ساکن باشد (دارْع:دارد)

مثال1:مارْ،دارْ(درخت)، آوْ(آب)، کاسْ(چشم آبی)،دییارْو..

مثال2:دارع(دارد)،ئشتع(مال تو)، چمع(مال من) ، کع(که) و..

نکته در واژه های تک حرفی هم بایست همین "ع" را استفاده کرد

مثال: تع(تو)، مع(من را)

با پذیرفتن قوانین فوق نوشته هایی به صورت : مه، مْ، ته، چمه ،ئشته، داره و...اشتباه شناخته میشود.

2: "و" تالشی:

ما در فارسی سه نوع "او" داریم :

o       اوی کوتاه = -ُ-  در واژه ی:  دُر(مروارید)

o       اوی کشیده=  او در واژه ی: توت

o       و= و در واژه ی : وانیل

اما در تالشی "او" بصورت های زیر وجود دارد:

·   اوی کوتاه= این -ُ- تقریبا در تالشی وجود ندارد و آن را بصورت اوی کشیده تلفظ میکنیم:استاد=اوستا ، اردک=اوردک و...

     ·        اوی کشیده=  در واژه ی: اولس ، اوسال ، اوستا ، اوردک و..

     ·        و= در واژه ی: ویرجاونده(خراب کردن) ، وینده(دیدن) و..

    ·        اما نوع دیگر "او"  مختص تالشی است که ویژگی های آن از این قرا است :

] ابتدا باید به شکل  زبان ودهان درتلفظ حروف "او"   و   "ی" توجه کنیم

o       تلفظ "او"ی کشیده: برای بیان این حرف لبها کامل غنچه شده و هوای بازدم با فشاری مضاعف خارج شده و در این حین زبان نقشی ایفا نمیکند و آزاد است

o         تلفظ حرف "ی": برای بیان این حرف دوسرانتهایی زبان بین دندان های  عقب فک بالا و پایین قرار میگیرد و نوک زبان آزاد ست، همزمان با خروج هوای بازدم  ، فک ها ازهم باز شده و حرف "ی" ادا میشود  [

اما درتلفظ "او"تالشی،ترکیبی ازتلفظ "او"  و "ی" ادامی شود؛ به این ترتیب که هنگام بیان"او" تالشی لبها بیشترازحد غنچه میشود (مثل حالت بوسه) ودوسر انتهایی زبان همان حالت تلفظ حرف "ی" را میگیرند بنابراین هنگام بیان "او" ی تالشی ، به خاطرنقش موثر زبان ، صدای خفیفی مثل "ی" نیزشنیده میشود که تالشها این کار را بسیار ماهرانه انجام میدهند (مثلا: اورما،اوری،رو، لور و..)

با این توضیحات شکل  نوشتاری حرف "و" تالشی اینطور پیشنهاد میشود:

که در آن دونقطه بالای"و" یادآور ترکیب حرف "ی" ونیز یاد آور دو نقطه انتهایی زبان است که دراین تلفظ درگیر است. برای همه گیر شدن آن کافیست فونت خاص زبان تالشی با اندک هزینه ای برای تلفن همراه یا رایانه طراحی شود

این "و" در واژه های :  تورک(قرقاول)،لور،اورما(ییلاقی درشاندرمن)،روک،خون ،چو(چوب)، رو (بچه و فرزند کوچک) ،اوردک  ، دو(دود) ، اوری(ییلاقی در ماسال) ،وور (پوکیده و خرد و نرم ، صفتی ست برای خاک) دوز(جفت و جور و میزان) و بسیاری از واژه های تالشی کاربرد دارد.

 استاد حبیبی برای این تلفظ حرف  -ء- را پیشنهاد داده اند مثلا در واژه "تئورک"

 که حقیر مخالفم چون اعتقاد دارم سالها بعد خواننده آنرا اینطور /تْ  عور ک /بیان خواهد کرد و این اشتباه است  واین علامت را باید اساسا در جای درست خود بکار برد مثلا در واژه کئو: /کَ عو/ (رنگ آبی)

3: " ل" تالشی : استاد حبیبی این  " ل"  را   " ل"با تلفظ نرم نامیده اند که حقیر با این صفت برای این حرف مخالفم ، برای اینکه باید مخاطب بداند نرم بودن حرف یعنی چه  و اساسا این صفت درخور یک حرف نیست یعنی باید نامی انتخاب شود که مخاطب بداند که چکار باید بکند و چگونه حرف را تلفظ کند از طرفی استاد حبیبی  علامت تشدید را انتخاب کرده اند که باز حقیر مخالفم  چون  این علامت معنای خاص خود را دارد ، در فارسی وجود دارد و بیانگر مشدد بودن حرف و تکرار دوحرف است {مثلا  کاربرد تشدید در واژه ی : چلّه(چکه های بارون) درست است}

یعنی اگر از این علامت استفاده کنیم 50 سال بعد خواننده گمراه میشود که آیا این حروف مشدد هستند و اصلا شکل تلفظی آن چه شکلی هست و باید چکار بکند ، اما من راهکار دارم:

] ابتدا باید به شکل  زبان ودهان درتلفظ حروف "ل" و "ی" توجه کنیم:

·        تلفظ حرف "ل": برا بیان این حرف نوک زبان به سقف دهان نزدیک شده و به آن فشار وارد میکند و همزمان با خروج بازدم ، زبان از سقف دهان جدا شده و حرف "ل" ادا میشود

·        تلفظ حرف "ی": پیشتر گفته شد.[

 اما در تالشی از ترکیب این دو تلفظ استفاده میشود یعنی وقتی کسی  واژه یال(=بزرگ) استفاده میکند شنونده نمیداند "ل" شنیده یا "ی" همین شده که حتی استاد حبیبی هم نوشته اند:یال=لال (=بزگ)  یعنی اینکه انگار بعضی ها ل میگویند و بعضی ها ی ، اما در واقعیت چه رخ میدهد:

برای تلفظ صحیح تالشی این حرف کافیست شما ابتدا دهان و زبان را بصورت تلفظ حرف "ی" قرار دهید(دوسر انتهایی زبان بین دندان های بالا و پایین عقب) اما این بار نوک زبان را رها نکنید بلکه آن را به سقف دهان نزدیک کنید (تقریبا همان حالتی که در تلفظ حرف "ل" وجود دارد) در این حالت شما ترکیبی از حرف "ی" و "ل" را خواهید داشت

با این توضیحات شکل  نوشتاری حرف "ل" تالشی اینطور پیشنهاد میشود:

که در آن دونقطه بالایی یادآور ترکیب حرف "ی" ونیز یاد آور دو نقطه انتهایی زبان است که دراین تلفظ درگیر است. که برای همه گیر شدن آن کافیست فونت خاص زبان تالشی با اندک هزینه ای برای تلفن همراه یا رایانه طراحی شود

به نظر میرسد این حرف کاربرد زیادی ندارد و شاید بتوانبرای  واژه هایی چون : لور ، لار، لال(بزرگ) و...بکاربرد.

نگارش صحیح  بعضی واژه ها:

هردَمهَ(خورده ام)، دوَج(بباف) ، نَمنهَ پشت ،دَپاج(پاشش چکه های باران به اطراف) ،جَبهَ(جعبه) ، أنَشور(نشسته) ،أیله(آن یکی)أته(آنجا)

واشۀ یا واشهَ(گفت)،کایۀ=کایهَ(کجاست) ، ناجۀ=ناجهَ(آرزو) ،کارۀ (کو) ،آدَ =آدۀ (بده)

(اطمینان=ایطمینان ، استفاده=ایستفادۀ ، اشتها= (ایشتها) ، ئیشته(بلند شدن) ئی(یک)، ئیستفا کرده(برانداز کردن)

نِبرده(نبردن) ،نِشام(نمی توانم) بِهِنج(بنوش) شاته(توانستن)،واته(گفتن)،کنته(کجا)،به(شدن)

واتۀ گف(حرف گفته شده) ، واته شا(میتواند بگوید) ، واشۀ آم (گفت می آیم) نمنهَ پشت(نام ییلاقی در ماسال) خندیلهَ پشت(نام ییلاقی در ماسال) زردهَ خلا(لباس زرد) سَوزهَ شِئی(پیراهن سبز) ،هِنته شا(میتواند بنوشد)

هردَمهَ(خورده ام)،ژَندَرهَ(زده ای)، واتَشهَ(گفته است)، ئمی(اینرا)،ئشتع(مال تو)

نِبْرْده(نبریدن)،چادْر(چادر)، رْبار(رودخانه)، چْرکین(کثیف)،چْنْدی (چقدر)

مارْ،دارْ(درخت)، آوْ(آب)، کاسْ(چشم آبی)،دییارْ (دیوار)، دارع(دارد)،ئشتع(مال تو)، چمع(مال من) ، کع(که) ، تع(تو)، مع(من را)  و...َ

نتیجه گیری:

حقیر فکر میکنم تمام ابعاد نگارش تالشی را جمع آوری کرده و قانونمند بیان کرد ه ام  و خواهشم این است با تمرکز و دقت و تفکر، متن مقاله خوانده شود و سپس اظهار نظر شود تا نتیجه به سود زبان و فرهنگ کهن تالش باشد. اگر این قوانین نگارشی را در  نوشته هایمان رعایت کنیم به مرور همه میتوانند تالشی مکتوب را روان تر بخوانند و این مقدمه ای خواهد شد برای داستان نویسی و کتاب نویسی به زبان تالشی و اگر همه از قانونی واحد بهره ببریم از این سردرگمی های نگارشی رها می شویم.

به امید ماندگاریِ  "کهن زبان تالش"

خاک پای مردمان این سرزمین

بهنام- نمنه پشت زمستان92

نگارنده: گرچه ممکن است آیین نگارش این جوان تالش اندیش ماسالی هم نقدهایی را به دنبال داشته باشد ولی اوهمچنان به دلیل جوان بودنش فرصت فراوانی برای بازنگری دوباره نظراتش را دارد. 

اگرتوفیقی حاصل شد در گفتارهای بعدی به نقد و بررسی الفبای تالشی "مؤسسه تالش شناسی" پرداخته خواهد شد. تا این مرحله از همراهی و مساعدت همه عزیزان کمال امتنان را دارم - ایام بکام. رضا نعمتی کرفکوهی