تالشی را چگونه بنویسیم؟ (3)

تالشی را چگونه بنویسیم؟
قسمت سوم

نگارنده: رضا نعمتی کرفکوهی (aftavadima.blogsky.com)

های ملفوظ و غیر ملفوظ در نگارش تالشی

های ملفوظ : های ملفوظ یکی از حروف صامت می باشد که در زبان نوشتاری فارسی در دو شکل به صورت های چسبان آخر ( ـه ) و های تنهای آخر (ه) در آخر کلمه ها کاربرد دارد و همانگونه که از نامش پیداست ملفوظ است یعنی خوانده می شود. مانند کلمه های: شبیه - پگاه - کوه - راه - چاه - ماه - فرمانده و از این قبیل کلمه ها.  

های ملفوظ در زبان تالشی تلفظ ندارد و خوانده نمی شود. اما اگر در هنگام نگارش به صورت ملفوظ نوشته شود هیچگونه غلط املایی صورت نگرفته است و فرد نگارنده، اینگونه کلمات را به درستی نوشته است و حتی بهتر است که در زبان نوشتاری تالشی به صورت ملفوظ نوشته شود اما تلفظ نگردد.

(منظور از تلفظ نگردد اینکه یک تالش زبان هم می تواند به صورت فارسی چاه را چاه و ماه را ماه تلفظ نماید و های آخر را از حلقش بیرون بکشد اما او به طرز تلفظ طبیعی خود ماه را ما و چاه را چا، بر زبان خود جاری می سازد.

های غیر ملفوظ : های غیر ملفوظ یا های بیان (های بیان حرکت) نیز همانند های ملفوظ به صورت چسبان آخر و تنهای آخر ( ـه - ه ) در آخر بعضی از کلمات فارسی بکار می رود . این " ها " از گروه مصوت ها می باشد و در زبان نوشتاری فارسی معمولا به دلیل اینکه اکثر کلمات به کسره ختم می گردند به جای کسره ( اِ ــِـ ) نوشته می شود اما "ها" ی مذکور همچنان می تواند در کلماتی که به فتحه ختم می گردند به جای فتحه نیز بنشیند. مثل کلمه " نَه" در فارسی و نِه در تالشی. در زبان تالشی فروان کلماتی وجود دارند که هم با مصوت فتحه و هم با مصوت کسره و هم با مصوت "سکون مختص تالشی" به های غیر ملفوظ بدل می گردند.

از گروه مصوت مفتوح واژه هایی از قبیل:

نالَه - چارَه - خالَه - دولَه (مؤنس دول) پاتیلَه (مؤنس پاتیل) مالَه - تازَه - نَنَه - مٛلَّه ( گردن) کَلَّه (سر) زندَه - دَدَه - بَبَه - مَکَه (نکن) وَستَه (بس است)

ودر افعال از قبیل : شیمَه - اومیمَه - شیرَه - شینَه - مندیمَه - اِستیمَه - نومَه - هردٛمَه - خوندٛمَه.و.....

از گروه مصوت مسکور واژه های (غالبا اسم مصدری) از قبیل:
خٛلِه ،(آوای تالشی)  گاگٛرِه ، (صدای گاو)  پِخَرپِخَرِه (نوعی بازی تالشی)  دِدِه ،( مادر )  آبَردِه ،(قاپیدن)،  دَنٛشتِه ، ( فراری دادن) دوئِه ،(دادن) ، نوئِه (گذاشتن) تیلِّه (دویدن) خٛتِه (خوابیدن) آدوئِه (دادن) نٛشتِه (نشستن) ویندِه (دیدن)

از گروه مصوت مختص زبان تالشی کلماتی از قبیل :

اٛشتٛۀ (برای تو) چٛمٛۀ (برای من) کَندٛۀ (کندو) وارٛۀ (می بارد) دارٛۀ ( دارد) بٛـشٛۀ ( برو ) نٛـشٛۀ ( می نشیند) مَـشٛۀ ( نرو ) خٛرٛۀ ( می خرد) نالٛۀ ( می نالد) بٛرٛۀ (می بُرد) بَرٛۀ (می برد) پٛرٛۀ ( راه می رود) هَرٛۀ (می خورد) خٛنجٛۀ ( می نوشد) خٛسٛۀ (می خوابد) دَمٛۀ (می دمد) وَجٛۀ ( می بافد) تٛۀ (تو) مٛۀ (من) پٛۀ (پدر) دٛۀ (دو) نٛۀ ( نُه) چٛۀ (چه چیز)

تشریح مفصل:

آیا در جملات، هر کلمه ای که به فتحه یا کسره ختم می گردد باید به های غیر ملفوظ مبدّل شود؟

مسلم است که خیر. زیرا "های غیرملفوظ" ( ـه - ه ) مربوط به کلمه است و نه جمله. یعنی  کلمه های که در خارج از جمله به صورت تکواژه دارای "های غیر ملفوظ" هستند مثل : خلِه - آدوئِه - تیلِّه - دَنٛشتِه - نالَه - چالهَ - خالَه - نالٛۀ - وجٛۀ - پٛرٛۀ و غیره .

اینگونه کلمات با "های بیان حرکت" وارد جمله می گردند. مثال: خٛشکَ خالَه سری پا نبو نوئِه چَکٛۀ . ( روی شاخه ی خشک نمی شود پا گذاشت می شکند.) ملاحظه می فرمایید که در این جمله، سه کلمه ی خالَه - نوئِه - چَکٛۀ ،چون مصوت های آنها در کلمه، دارای «های بیان حرکت» بوده اند با همان شکل اولیه خود وارد جمله شده اند، نه اینکه در داخل جمله،به "های غیر ملفوظ" ختم گردیده باشند.

اما کلمه خٛشکَ را در داخل جمله ،خٛشکهَ نمی توان نوشت، زیرا در خارج از جمله ما آنرا خٛشک، تلفظ می کنیم نه خشکَه. بنابراین در آخر کلمه ی خٛشک در جمله،استفاده از فتحه برای وصل به کلمه ی بعد کفایت میکند و درست است. 

نکته : باید توجه داشته باشیم که در زبان تالشی کلماتی که فقط دارای واکه های کوتاه  ــَــ   ـــِــ  ـــٛــ ختم می گردند، به "های بیان" منجر می شوند نه واکه های بلند مانند آ - ای - او . برای مثال در کلمه های مرکب تالشی [ دو + کیسَه .  سو + چالَه .  جیرسو + سولَه .  کئو + میشین .] کلمه های دو - سو - جیرسو - کئو و امثالهم را نمی شود با های چسبان یا های آخر با کلمه ی بعدش ترکیب نمود.

چون ملاحظه می فرمایید که این کلمات به «های غیر ملفوظ» ختم نشده اند. دوستانی این کلمه ها را با مصوت الف مفتوح « اَ » به صورت ( دواَ کیسَه - سواَ چالَه - جیرسواَ سولَه - کئواَ میشین  )به کلمه ی بعدی متصل می نمایند که کلمه ی غلط را جسارت نمی کنیم اما متاسفانه می توانیم بگوییم که درست نیست.

دوستانی دیگر هم به صورت "های بیان" ( دوئَه کیسه - سوئَه چاله - جیرسوئَه سولَه - کئوئَه میشین ) به هم ترکیب می کنند که این روش نگارش نیز به دلیل عدم منجر شدن کلمه های ( دو - سو - جیرسو - کئو ) به "های بیان" متاسفانه اشتباه می باشد.

زیرا ما آن کلمات را در خارج از جمله به صورت تکواژه « دوئَه - سوئَه - جیرسوئَه - کئوئَه، تلفظ نمی کنیم. یعنی نمی توان در بیرون از جمله، آنان را به صورت « دو - سو - جیرسو  - کئو » نوشت و بعد داخل جمله بُرد به صورت « دوئَه - سوئَه - جیرسوئَه - کئوئَه » نوشت.

روش صحیح ترکیب نمودن اینگونه کلمات:

برای درست نوشتن آن می توانیم همزه را به صورت بدون "های بیان" « ه »  در انتهای این کلمه ها آورده و به جای اینکه سوئه بنویسیم « ه » را حذف و همزه « ء » را باقی نگه می داریم . یعنی دوئه را دوء - سوئه را سوء - جیرسوئه را جیرسوء - کئوئه را کئوء می نویسیم و سپس با اضافه کردن فتحه ی مضاف، آنان را به صورت دوءَ کیسَه - سوءَ چالَه - جیرسوءَ سولَه - کئوءَ میشین به نگارش در می آوریم.

شاید سوال شود و سوال برحقی هم هست که آیا منبعد بایستی کلمات ، دو را دوء . سو را سوء و کئو را کئوء و....نوشت ؟ جواب خیر است .

زیرا با اینگونه نگارش از نظر دستوری ما هیچ خطایی را مرتکب نشده ایم. همزه اصولاً مصوت نیست و صامت است و با حذف همزه در آخر کلمات ما هیچ صدایی را حذف نکرده ایم و در تکواژه نویسی هم می توان آنرا از آخر اینگونه کلمات حذف نمود. چنانکه در آیین نگارش فارسی هم در کلماتی مانند انشاء - شرکاء - استثناء و چند واژه ی دیگر با حذف همزه ی آخر «ء» مشکل معانی پیدا نمی شود و می توان آنان را بدون همزه ی آخر هم نوشت و خواند.

امّا  "های غیر ملفوط" بر طبق قواعد خاص خود یعنی اینکه خود یک مصوت کوتاه است و «او» در آخر کلمات تالشی فوق الذکر یک مصوت بلند است،نمی تواند به صورت مستقیم به  "های بیان حرکت" مبدّل گردد مگر از طریق همزه به مصوت کوتاه تبدیل و سپس به کلمه ی بعدی وصل گردند.

ادامه آیین نگارش تالشی درهفته های آینده